Uloga laboratorija u kontroli hrane u Bosni i Hercegovini
Na osnovu odredbi Zakona o hrani („Službeni glasnik BiH, broj 50/04) Agencija za sigurnost hrane BiH je, između ostalog, dužna prikupljati i analizirati podatke kako bi se omogućilo karakteriziranje i praćenje rizika koji imaju direktan ili indirektan uticaj na sigurnost hrane i hrane za životinje.
Agencija za sigurnost hrane BiH je, od svog osnivanja, uspostavila veoma uspješnu saradnju sa laboratorijima za kontrolu hrane u Bosni i Hercegovini koji redovno dostavljaju izvještaje o rezultatima laboratorijskih analiza hrane što je za Agenciju za sigurnost hrane BiH od izuzetne važnosti pri izvršavanju zadataka vezanih za potencijalne procjene rizika u hrani, kao i smanjivanja istih, a sve u cilju zaštite visokog nivoa zdravlja potrošača.
U okviru projekta IPA 2007 „Podrška u pripremi i provedbi zakonodavstva iz oblasti hrane u BiH“ sačinjen je Državni plan za laboratorije, koji uzima u obzir sve raspoložive podatke kao i zaključke koji su dokumentovani u “Analizi statusa quo mreže laboratorija“, koja je urađena u okviru ovog projekta, a koja se zasniva na informacijama koje su dostavile laboratorije i koje su prikupljene tokom posjeta BiH laboratorijima iz oblasti kontrole hrane.
Sadržaj ovog dokumenta je zasnovan na:
- Izvještaju „Analiza statusa quo mreže laboratorija“ kojeg je sačinio stručnjak za laboratorije ovog projekta;
- Rezultatima početnih aktivnosti po pitanju akreditacije;
- Razgovorima sa menadžmentom laboratorija u BiH.
Cilj ovog dokumenta je da se naglase uslovi koji su potrebni da bi se osiguralo da se mreža laboratorija BiH uspostavi i da funkcioniše u skladu sa modalitetima i standardima koji su u skladu sa službenim sistemom kontrole hrane. Neophodno je da mreža laboratorija BiH funkcioniše unutar sistema kontrole koji osigurava vršenje koordinirane službene kontrole. U skladu sa pristupom „slaganja blokova“ (WHO „Globalna strategija za sigurnost hrane“), mreža laboratorija je jedan od stubova na kojem se zasniva sistem kontrole sigurnosti hrane. U skladu sa međunarodnim referentnim dokumentima, sistem kontrole hrane treba se sastojati od sljedećih komponenti: Zakona o hrani; kontrole hrane (upravljanje); inspekcijske službe; laboratorijske službe (epidemiološki nadzor i kontrola); informacije i komunikacija; obuke. Procjena i strategija za laboratorijske usluge ne može biti pripremljena na samostalnoj osnovi. Laboratorijske usluge su glavna komponenta sistema koji će se primarno fokusirati na potrebe i zahtjeve predviđene sistemom kontrole hrane. Drugim riječima, rezultat mreže laboratorija po pitanju funkcije i standarda mora biti ciljan i usklađen sa potrebama ostalih elemenata u sistemu. U vezi sa gore navedenim, mreža laboratorija BiH se može posmatrati kao samostalna, a takođe i kao jedna od komponenti BiH sistema sigurnosti hrane. Ovaj dokument se bavi pitanjima koja se odnose na unutrašnju organizaciju i strukturalni razvoj kao i ulogu laboratorija BiH unutar sistema sigurnosti hrane. Važno je naglasiti da bi novi sistem sigurnosti hrane trebao imati integrisani pristup koji uzima u obzir jasnu raspodjelu odgovornosti između javne kontrole i subjekata u poslovanju s hranom.
Agencija je u okviru projekta IPA 2008 „Jačanje kapaciteta laboratorija za kontrolu hrane u BiH” neophodnom laboratorijskom opremom opremila osam laboratorija:
- Institut za javno zdravstvo RS,
- Federalni zavod za poljoprivredu,
- Veterinarski fakultet Univerziteta u Sarajevu,
- Veterinarski Institut „dr Vaso Butozan“ Banja Luka RS,
- Federalni agromediteranski zavod Mostar,
- Veterinarski zavod Bihać,
- Federalni zavod za javno zdravstvo,
- Laboratorij za kontrolu hrane Odjela za javno zdravstvo Brčko distrikta BiH.
Sveukupna vrijednost tendera je iznosila €750.000 u koji se ubraja sljedeća oprema:
- Gasni hromatograf – sa ECD i NPD detektorima,
- Gasni hromatograf (HRGC) sa masenim spektrometrijskim detektorom (LRMS),
- Visoko performansni tečni hromatograf sa MS-MS detektorom,
- Visoko performansni tečni hromatograf florescentni detektor i DAD,
- Flame with Hydride Generation Accessory,
- Atomski apsorpcijski spektrometar sa grafitnom peći,
- Mikrovalni digestivni sistem,
- ELISA pribor mikro-ploča za čitanje,
- Rotirajući vakum isparivač,
- Vakum grana i pribor za upotrebu sa ekstrakcijom iz čvrste faze sa tintom,
- Automatizirani gel propusnosti hromatografskog sistema.
U cilju realizacije aktivnosti u okviru USAID/FARMA projekta podkomponenta „Unapređenje laboratorija za kontrolu ostataka pesticida u Bosni i Hercegovini“, izvršen je stručni obilazak laboratorija koje vrše laboratorijske analize na prisustvo ostataka pesticida.
Na osnovu obilaska laboratorija koje vrše analize ostataka pesticida utvrđeno je da laboratoriji posjeduju opremu za analize ostataka pesticida, ali buduće aktivnosti trebaju da se zasnivaju na dodatnim stručnim edukacijama kao i organizaciji međulaboratorijskih ispitivanja koja su najbolji pokazatelj stanja i mogućnosti laboratoriji za vršenje laboratorijskih analiza. U okviru navedenog projekta provedeno je međulaboratorijsko ispitivanje u kojem je učestvovalo sedam laboratorija za kontrolu ostataka pesticida u namirnicama biljnog porijekla u Bosni i Hercegovini, dok je za organizatora međulaboratorijskog ispitivanja izabran Zavod za javno zdravstvo iz Maribora, Republika Slovenija.
U cilju dodatnog jačanja i unapređenja laboratorija za kontrolu hrane u Bosni i Hercegovini Agencija za sigurnost hrane BiH je organizirala i veliki broj obuka namijenjenih za osoblje laboratorija, a koje su za cilj imale sticanje novih saznanja u oblasti laboratorijskih analiza hrane usklađenih sa EU standardima.
